Mapa Więcławic z 1783 roku pt.: "Plebania Więcławska w Woiewództwie Krakowskim, w Powiecie i Dekanacie Proszowskim w Dobrach Dziedzicznych Wielm JMCI P Jana Krosnowskiego starosty snochowskiego leżaca".

Opis elementów:

Mapa pod tytułem „Plebania Więcławska w Woiewództwie Krakowskim, w Powiecie i Dekanacie Proszowskim w Dobrach Dziedzicznych Wielm JMCI P Jana Krosnowskiego starosty snochowskiego leżaca” jest niezwykle atrakcyjna wizualnie. Jest ona częściowo pokolorowana, zawiera dużo treści, a jednocześnie jest bardzo dokładna. Narysował ją, po swoich wcześniejszych pomiarach, w roku 1783 geometra Maciej Dębski, znany m.in. z wykonania tzw. Planu Kołłątajowskiego Krakowa. Zleceniodawcą był ówczesny pleban więcławicki – ks. Franciszek Ossowski, o czym świadczy jego herb Belina nad tytułem. Obszar mapy odpowiada mniej więcej dzisiejszej miejscowości Więcławice Stare. Mapa podzielona jest na kilka części. Poza samą treścią mapy, mamy bardzo ozdobny kartusz tytułowy w lewym, dolnym rogu, legendę (explikacya) w lewym górnym rogu, pod nią „wyrachowanie geometryczne”, a jeszcze niżej podziałkę mapy. W dolnej części mapy znajduje się rysunek centrum Więcławic, z odwzorowanymi budynkami, a w prawym dolnym rogu podpis wykonawcy mapy. Jest także ozdobna róża wiatrów. Całość otoczona jest ramką z opisem kierunków świata.

Kartusz tytułowy

Dolny, lewy róg arkusza mapy zajmuje kartusz tytułowy – „Plebania Więcławska w Woiewództwie Krakowskim, w Powiecie i Dekanacie Proszowskim w Dobrach Dziedzicznych Wielm JMCI P Jana Krosnowskiego starosty snochowskiego leżaca”. Wokół napisu rysunki związane z rolnictwem. Powyżej snopki zboża i worki mąki, po prawej para wołów, poniżej narzędzia rolnicze: brony, pług, wóz drabiniasty, kosy, sierpy, widły, grabie i cep, po lewej postać (żniwiarka?) trzymająca w jednej ręce kłosy zboża, a w drugiej sierp. Powyżej czarno -biały herb Belina plebana więcławickiego Franciszka Ossowskiego. W oryginalnym ujęciu herbu - w polu błękitnym między dwiema podkowami srebrnymi zwróconymi do niego barkami miecz srebrny ze złotą rękojeścią obrócony w górę. Ostrze miecza wbite w trzecią podkowę srebrną ocelami w dół. W klejnocie ramię zbrojne złote z mieczem. Pod herbem zawieszony order – prawdopodobnie Order Orła Białego, nad herbem oznaki godności kościelnej – kapelusz o szerokim rondzie, do którego po obu stronach umocowane są chwosty (frędzle) w liczbie 12 (po 6 z każdej strony). Trudno określić jaką funkcję reprezentują opisane symbole, gdyż zależały one od kolorów kapelusza i chwostów. Prawdopodobnie ks. Ossowski nosił tytuł infułata – wtedy kapelusz w herbie byłby fioletowy, a chwosty czerwone.

Róża wiatrów

Nad herbem, po prawej znajduje się róża wiatrów. Ma 16 ramion oraz opis czterech głównych kierunków świata. Ciekawostką jest sposób opisania południa – Poldnie (tak samo na ramce).

Explikacya

„Explikacya miejsc niektórych na tej karcie położonych” czyli legenda mapy znajduje się w górnym, lewym rogu. Małymi literami od a do z i następnie od a2 do e2, oznaczono obiekty w centrum Więcławic, takie jak: kościół, plebania, karczmy, zabudowania gospodarcze czy ogrody.

Wyrachowanie geometryczne

Jest to wynik pomiarów geometry „wszystkich miejsc do plebani więcławickiej należących”, ujęty w ówczesnych jednostkach miar: zagonach i łokciach kwadratowych. W podsumowaniu występuje dodatkowo łan frankoński większy. Wielkimi literami oznaczono na mapie: grunty plebańskie, grunty zagrodnicze i łąki plebańskie. Dodatkowo wymierzono ogrody i miejsce zabudowań kościelnych. Suma wszystkich pomiarów wyniosła 1 łan frankoński większy, 1009 zagonów i 7,5 łokci kwadratowych niemiecko-krakowskich starych. Podziałka Podziałka składa się z czterech części i jest opisana jako: Miara 400 łokci niemiecko-krakowskich.

Podpis wykonawcy

Znajduje się w dolnym, prawym rogu – „Wymierzona jest i narysowana ta karta w roku 1783 przez M. Macieja Dębskiego – geometrę”.

Treść mapy:

Największą cześć mapy stanowią grunty plebańskie oznaczone kreskowaniem i kolorem różowym. Kolorem zielonym oznaczono łąki plebańskie, a żółtym grunty chłopskie. Więcej kolorów zastosowano w centrum Więcławic, gdzie oznaczone są ogrody plebańskie, ogrody chłopskie, zabudowania i woda stojąca. Pozostałe obszary mapy nie są już pokolorowane. Grunty orne zaznaczone są kreskowaniem z wyraźnymi miedzami, natomiast łąki mają symbol jaki znamy i z dzisiejszych map. W północnej części mapy opisano grunta więcławskie oraz łąki więcławskie, należące wówczas do posesora Więcławic – Jana Krosnowskiego. Na wschodzie znajdują się grunty Pielgrzymowic, należące wówczas do Akademii Krakowskiej, na południu i zachodzie znajdowały się grunty i łąki Zdzięsławic (pisane wówczas jak Dzięsławice), należące do Kapituły Krakowskiej, natomiast na północnym-zachodzie zaznaczono jeszcze grunty Masłomiącej, należącej do Sierakowskich. W południowej części mapy uwidoczniono część zabudowań Zdzięsławic – prawdopodobnie były to zabudowania dworskie. Na mapie narysowano szereg dróg, które w większości odpowiadają dzisiejszym przebiegom ulic. Obecna ulica św. Jakuba jest opisana jako Droga do Młodziejowic, a w przeciwnym kierunku jako Droga do Zagórzyc. Obecne ulice św. Izydora i Tatrzańska są opisane jako Drogi do Krakowa. Biegły one w kierunku Gościńca Słomnickiego, który był wówczas głównym traktem z Krakowa na północ. Przebiegał on po granicy Zdzięsławic i Raciborowic (obecna ulica Stary Gościniec) i dalej przez Kończyce i Dziekanowice do Krakowa. Na mapie jest jeszcze Droga do Masłomiącej (obecna ul. Długa), do Pielgrzymowic (ul. Wysyłek) oraz Droga przez Więcławice (ul. Dworska). Od skrzyżowania obecnych ulic Tatrzańskiej i Wysyłek biegnie na mapie Droga do Sieborowic, jedyna nie istniejące obecnie w terenie. Budynki na mapie zaznaczono prostokątami z kreskowaniem. Na gruntach plebańskich są one dodatkowo pokolorowane na czerwono i oznaczone – wraz z gruntami przyległymi – odpowiednią mała literą, której znaczenie wytłumaczone jest w legendzie – explikacya. Oprócz wspomnianych wyżej zabudowań w Zdzięsłąwicach, wszystkie budynku znajdują się w samym centrum Więcławic oraz przy obecnej ulicy Dworskiej. Fragment centrum Więcławic jest narysowany na przybliżonym planie w południowej części mapy i jemu przyjrzymy się teraz bliżej.

Centrum Więcławic

Na obszarze kościelnym odpowiadającym dokładnie współczesnej działce plebańskiej, między ulicami św. Jakuba, Dworską, remizą OSP i cmentarzem znajdowało się szereg budynków. Jedynie kościół i dzwonnica były wówczas w tym samym miejscu co obecnie. Wokół kościoła znajdował się cmentarz, a na miejscu, gdzie teraz stoi ozdobny nagrobek Khittlów, był budynek kostnicy. Na północ od kościoła znajdował się sadek – gdzie uprawiano drzewa, za który stał budynek starej plebani, jeszcze dalej na północ było podwórze, a potem okazały budynek nowej plebanii, graniczący z ogrodem włoskim i okołami (zagroda przeznaczona dla bydła). Po tych wszystkich obiektach nie ma już dzisiaj śladu, a na ich miejscu znajdują się ogrody plebańskie z amfiteatrem. Na podwórzu znajdowała się jeszcze woda – w formie małego stawu oraz studnia – odpowiadająca zapewne do dzisiaj istniejącej studni plebańskiej. Na miejscu dzisiejsze plebanii znajdywały się stodoły, a na przejściu między cmentarzem i podwórzem – spichlerz. Cały teren kościelny otaczał płot – prawdopodobnie wiklinowy. Po drugiej stronie drogi, na obszarze dzisiejszej wikarówki i otaczającej ją działki znajdowało się kilka budynków. Były to komendaria – siedziba komendarza czyli administratora parafii (zarządzającego podczas nieobecności proboszcza) wraz z obórką komendarską, wikaria oraz kantoria (dom kantora czyli organisty). Każdy z tych budynków posiadał swoją działkę – nazwaną ogrodem. Dalej na zachód, w okolicy dzisiejszego przystanku autobusowego znajdowała się karczma więcławska, należąca do właściciela dóbr więcławickich. Naprzeciwko niej była konkurencyjna karczma plebańska z dużym ogrodem za nią położonym, który był zapewne do dyspozycji karczmarza. Na południe od kościoła, po drugiej stronie drogi znajdowały się dwa domy zagrodników, za nimi - ogrody zagrodnicze. Co dość niespodziewane, na skrzyżowaniu dróg, w samym centrum Więcławic znajdował się sporych rozmiarów staw (średnica ok. 25 m), otoczony drzewami. Na planie widać jeszcze cztery chałupy chłopskie, położone przy obecnej ulicy Dworskiej.